Komt een Italiaan naar de Nederlanden

In 2021 is het precies 500 jaar geleden dat de Italiaanse schrijver Lodovico Guicciardini (1521-1589) geboren werd. Deze bijzondere verjaardag laat het Museum Plantin-Moretus niet onopgemerkt. Met de expo Komt een Italiaan naar de Nederlanden keren we met de bestseller van Guicciardini terug naar de welvarende Nederlanden van de 16de eeuw.

Wie is Guicciardini?

Guicciardini is een Italiaanse koopman die vanaf 1541 in het Antwerpse filiaal van het familiebedrijf werkt. Net als Christoffel Plantijn is Guicciardini een migrant die voor zijn werk naar de Nederlanden verhuist en in Antwerpen neerstrijkt. Hij blijft tot zijn dood in Antwerpen (22/3/1589). 

Een beschrijving van de Nederlanden van 500 jaar geleden

De carrière van Lodovico neemt een wending wanneer hij in 1552 begint te schrijven, een activiteit die volgens hem meer opbrengt dan zijn werk als koopman. In 1567 publiceert hij zijn bestseller: Descrittione di tutti i Paesi Bassi. In dit opmerkelijke boek beschrijft hij de economie, staatkunde, taal, flora, fauna en volksaard van de welvarende Nederlanden. Het boek wordt meer dan 60 keer uitgegeven, bij verschillende drukkers.

'In deze beschrijving zal u zonder uw huis te verlaten en in korte tijd, de grote schoonheid, macht en edelheid zien van de zo wonderbaarlijke Nederlanden.'

- Lodovico Guicciardini

Opvallend veel aandacht gaat naar zijn woonplaats Antwerpen. Over de inwoners zegt hij: Zy zijn vervaren ende gheschikt om over al ter wereldt te handelen, ja oock de vrouwen persoonen (al en hebben zy noyt buytens landts geweest) connen drie oft vier, sommighe vijf, ses ende seven talen spreken: welck een gherieffelijck ende wonderlijck dinck is.

Hij beschrijft en bekritiseert ook de verwoestende invloed van de Spaanse Oorlog op het welvarende land.

Herkennen wij ons nog in de beschrijving?

De beschrijving van Guicciardini prikkelt en daagt uit. Ze roept spontaan beelden op van landschappen, dieren, mensen, kledij. Gekende afbeeldingen van boerenbruiloften, een hond tijdens de jacht.

Herkennen ‘wij’, inwoners van de stad en streek ons nog in de beschrijving? Herkennen bewoners van buitenlandse herkomst zich in de beschrijvingen? Wat valt hen op? Wat is er hetzelfde? Wat is anders?

Blader door zijn boek

Blader nu al door zijn werk. Het boek werd geïllustreerd met vele kaarten, stadsgezichten en plattegronden:

Wetenschap in volle vaart

In de 16de eeuw wordt wetenschap heel populair. De studie van antieke tekst is de start van kritisch en onafhankelijk onderzoek. Met de boekdrukkunst wordt kennis die vroeger alleen in handschriften beschikbaar was, nu in grote oplage gedrukt. Eenzelfde tekst bereikt meer wetenschappers die sneller kunnen reageren. Zo ontwikkelen de wetenschappen zich razendsnel. 

Kruispunt van kennis

De havenstad Antwerpen en Plantijns uitgeverij zijn een kruispunt van kennisuitwisseling. Niet zo gek dus dat Guicciardini zich in Antwerpen vestigt als koopman en opmerkelijk meer aandacht besteedt in zijn boek aan het leven in Antwerpen. Hier worden nieuwe producten en kennis omgevormd tot handelswaar. Plantijn drukt en verspreidt kennis wereldwijd. Hij publiceert 55% van alle wetenschappelijke boeken in de Zuidelijke Nederlanden.

Antwerpen op papier

De rijke handelsmetropool Antwerpen was in de 16de eeuw een aantrekkingspool voor heel wat Europeanen. Het is eveneens een Italiaan die Antwerpen in beeld brengt. Op deze bekende houtsnede van Virgilius Bononiensis ziet u het Antwerpen van 1565. Bononiensis – of Boloniensis – wellicht een Italiaan uit Bologna. In exact dezelfde periode dat de Italiaan Guicciardini uit Firenze de stad Antwerpen beschrijft. De ene gedetailleerd in woord, de andere in beeld. 

Deze kaart wordt in 2021 gerestaureerd en zal tijdens de expo Komt een Italiaan naar de Nederlanden opnieuw getoond. Na de expo gaat dit topstuk weer rusten in depot, voor enkele jaren. Waag dus zeker dit najaar je kans.